JIFUNZA MENGI KUHUSU UGONJWA WA SARATANI YA MATITI KWA WANAWAKE..

Saratani ya matiti ni vikundi vya seli za kansa ambavyo huanza kwenye seli za matiti. Vikundi hivyo vya seli za kansa ni chembechembe za saratani ambavyo huweza kukua na kuvamia tishu za karibu au kuenea maeneo ya mbali  mbali ya mwili. Ugonjwa huu huwakumba wanawake lakini pia wanaume wanaweza kupata.

 Kwa mujibu wa Shirika la Afya Duniani, kansa ya matiti ni kansa ambayo maranyingi huathiri wanawake wengi duniani kote, maisha ya mamia ya maelfu ya wanawake kila mwaka huathiri nchi katika ngazi zote za maisha ya kisasa.

 CHANZO CHA UGONJWA

Ukiambiwa kwamba una saratani ya matiti, ni jambo la kawaida kustajabu nini inaweza kuwa sababu ya wewe kupata ugonjwa huo. Lakini hakuna anaejua chanzo na sababu halisi ya kansa ya matiti. Madaktari mara chache hujua kwa nini mwanamke mmoja anaweza kuwa na saratani ya matiti na mwingine hana, na wanawake wengi ambao wana kansa ya matiti kamwe huwa hawana uwezo wa chanzo halisi cha ugonjwa huo. Tunachojua ni kwamba kansa ya matiti daima husababishwa na uharibifu wa vinasaba(DNA) vya seli.

DALILI ZA UGONJWA

Katika hatua za kwanza za ugonjwa, kansa ya matiti hua haina dalili zozote. Lakini saratani ikishaanza kukomaa unaweza kutambua dalili zifuatazo;

• Uvimbe kwenye mbavu karibia kwenye titi
• Maumivu ya matiti. Ingawa kwa kawaida Uvimbe husababisha maumivu, Maumivu yanaweza kuwa ni ishara ya saratani ya matiti.
• Kuhisi kama kuna vitu vilivyotambaa juu ya matiti, ambavyo huwa ni ishara ya uvimbe.
• Mabadiliko yoyote kuhusu ukubwa, joto, ugumu au ulaini wa matiti. Pia ukiona sehemu ndogo ya titi iliyo Nyekundu sana au kama ngozi ya machungwa inaweza kuwa ni ishara ya saratani ya matiti iliyokomaa.
• Mabadiliko kwenye chuchu, kama vile Chuchu kujivuta kwa ndani, kuwa na dimpo(kama vishimo), kuwasha, kuhisi kuungua au vidonda. Magamba kama upele kwenye chuchu ni dalili ya ugonjwa unaoitwa Paget(kwa lugha ya kimombo), ambao unaweza kuhusishwa na saratani ya matiti.
• Kutokwa na majimaji kwenye chuchu yanayoweza kuwa meupe kabisa, yenye damu, au rangi nyingine.
• Kuwa na kama vijiwe chini ya ngozi ya titi.
• Muonekano wa eneo fulani la titi kuwa tofauti kabisa na maeneo mengine ya titi.

**Mara uonapo dalili zilizotajwa hapo juu fika Hosipitali kwa uhunguzi zaidi

TIBA YA UGONJWA

Matibabu ya saratani ya matitini yamezidi kuboreshwa siku hadi siku, na kwa sasa watu wamekuwa na njia nyingi za kutibu saratani hii kuliko hapo kabla. kuwa na njia nyingi za kutibu ugonjwa huu, ni fursa nzuri kujifunza mengi na kuchagua njia gani itakayokufaa kutibu ugonjwa wako.

Haijarishi umechagua njia gani kutibu ugonjwa huu, kila matibabu ya saratani ya matiti yana malengo makuu mawili

• kuuondolea mwili tatizo la kansa kadri iwezekanavyo
• kuzuia ugonjwa huo kujirudia tena

*Utajuaje tiba sahihi itakayofaa ugonjwa wako?

Daktari wako atafikiri juu ya mambo kadhaa kabla ya yeye kupendekeza matibabu sahihi ya ugonjwa wako. Kwa mfano kwa kuangalia mambo yafuatayo;

• Aina ya saratani ya matiti uliyonayo
• Ukubwa wa saratani yako na jinsi ilivyoenea mwilini mwako
• Kama saratani yako ina vitu viitwavyo 'receptors' kwa protini aina ya  HER2 , estrogen, na progesterone, au vitu vingine.
• Umri wako, kama wewe umefikia umri wa kutopata hedhi, masharti mengine ya afya, na matakwa yako binafsi ni mambo mengine ambayo husaidia kutoa maamuzi sahihi ya tiba yako.

*Aina Mbalimbali za Kutibu Ugonjwa huu.

Baadhi ya matibabu huondoa au kuharibu ugonjwa ndani ya matiti na tishu za jirani, kama vile tezi(lymph nodes). Matibabu hayo ni pamoja na;

• Upasuaji wa kuondoa titi zima, uitwao "mastectomy", au kuondoa tu uvimbe na tishu za karibu yake, uitwao "lumpectomy" au upasuaji wa kuhifadhi matiti. Kuna aina mbalimbali za tiba hizi mbili.
• Tiba ya mionzi, ambayo hutumia mawimbi ya nishati ya juu(mionzi)kuua seli za saratani. Tiba ya mionzi hutibu saratani kwa kutumia mawimbi ya nishati ya juu(mionzi) kuua seli zenye kansa. Lengo ni kuharibu kansa bila kuumiza seli zingine zenye afya. Tiba hii inaweza kusababisha madhara, lakini ina utofauti kwa kila mtu. Madhara utakayopata hutegemea aina ya mionzi utakayopata, kiwango cha ugonjwa, sehemu ya mwili wako itakayopata matibabu, na afya yako kwa ujumla.

Matibabu mengine huharibu au kudhibiti chembechembe za saratani mwili mzima. Matibabu hayo ni kama yafuatayo

• Kutumia madawa (Chemotherapy) kuua seli za saratani. Kadiri hizi dawa zinavyokua na nguvu zaidi ya kupambana na magonjwa, ndivyo jinsi zinavyoweza kusababisha madhara, kama kichefuchefu, kupoteza nywele, hedhi kukoma mapema kabla ya umri, na uchovu.
• Tiba ya homoni inatumia madawa ya kuzuia homoni, hasa estrogen, ambazo huchochea ukuaji wa chembechembe za saratani ya matiti. Madawa hayo ni pamoja na tamoxifen (Nolvadex, Soltamox) kwa wanawake kabla na baada ya kukoma kwa hedhi, anastrozole (Arimidex), exemestane (Aromasin), na letrozole (Femara) kwa wanawake wanaokaribia ukomo wa hedhi zao. Madhara ya madawa haya ni pamoja na kuwa na joto kali ikiambatana na mapigo ya moyo ya kasi pamoja na Uke kukauka au kuwa Mkavu. Baadhi ya aina hizi za tiba hufanya kazi kuzuia ovari kutotoa homoni, aidha kwa njia ya upasuaji au kutumia madawa.
• Matibabu yanayolengwa ni hutumia madwa kama vile lapatinib (Tykerb), pertuzumab (Perjeta), na trastuzumab (Herceptin). Dawa hizi husababisha kinga ya mwili kuharibu kansa. pia hulenga seli za kansa ya matiti ambazo zina kiwango kikubwa cha protini inayoitwa HER2.
• Palbociclib (Ibrance) hufanya kazi za kuzuia molekuli ambazo hukuza ukuaji wa kansa. Pamoja na letrozole, palbociclib ni kwa wanawake wanaokaribia ukomo wa hedhi zao na pia huwa na aina fulani ya kansa iliyokomaa.

Unaweza kupata tiba ya dawa, tiba ya homoni, au tiba yoyote inayohusika na upasuaji au mionzi. Tiba hizi huua seli zote za kansa zilizoachwa au kushindwa kutibiwa na matibabu mengine.

NAMNA YA KUEPUKA UGONJWA HUU

Mabadiliko ya mwenendo wa maisha yanaonyesha kupunguza hatari ya kupata kansa ya matiti. Zifuatazo ni hatua unazoweza kuchukua ili kupunguza hatari ya kupata ugonjwa huu

• Punguza matumizi ya Pombe. Jinsi unavyoendelea kunywa pombe, ndivyo jinsi unavyokua na hatari kubwa zaidi ya kupata kansa ya matiti. kulingana na utafiti juu ya athari za pombe kusababisha hatari ya kupata saratani ya matiti inashauriwa kwamba jitahidi kunywa si zaidi ya chupa 1 ya pombe kwa siku hata hivyo kiasi kidogo tu huongeza hatari hatari ya kupata ugonjwa huu.
• Usivute sigara. ushahidi wa kitafiti unaonyesha uhusiano kati ya sigara na hatari ya saratani ya matiti, hasa kwa wanawake ambao hawajafikia ukomo wa hedhi zao. Aidha, kutovuta sigara ni njia moja wapo ya kuboresha afya yako kwa ujumla.
• Dhibiti uzito wako. Kuwa na uzito mkubwa kunaongeza hatari ya kupata kansa ya matiti. Hii ina ukweli hasa kama unene kupita kiasi unapotokea baadaye katika maisha, hasa baada ya ukomo wa hedhi.
• Fanya Mazoezi ya viungo. Shughuli za kimwili zinaweza kukusaidia kudumisha afya na kupunguza uzito hatimaye kupunguza hatari ya kupata saratani ya matiti. Kwa watu wazima zaidi na afya, watafiti wanapendekeza angalau muhusika afanye mazoezi au shughuli yoyote ya kutoa jasho kwa dakika 150 or dakika 75 kwa mazoezi makari ya viungo kila wiki kwa wiki.
• Nyonyesha. Kunyonyesha kunaweza kuwa na jukumu kubwa katika kuzuia kansa ya matiti. wanawake waliozaa wanapaswa kunyonyesha sana kadri wawezavyo, Kadri unavyonyonyesha ndivyo jinsi unavyojiongezea kinga ya kutopata ugonjwa huu.
• Zuia dozi na muda wa tiba ya homoni (Hormotherapy). Mchanganyiko wa homoni tiba kwa zaidi ya miaka 3-5 huoneza hatari ya kupata saratani ya matiti. Kama wewe unatumia homoni tiba kwa dalili zinazohusu wanawake wenye ukomo wa hedhi, muulize daktari wako kuhusu njia zingine za tiba. Unaweza kuwa na uwezo wa kusimamia dalili zako kwa kutumia tiba zisizotumia homoni (nonhormonal) na dawa mbalimbali.
• Epuka kuwa karibu na mionzi na uchafuzi wa mazingira. kama vile 'computerized tomography', hutumia viwango vya juu vya mionzi. Baadhi ya tafiti zinaonyesha uhusiano kati ya saratani ya matiti na mionzi. Jitahidi kutoikaribia mionzi na uchafuzi wa mazingira kama maeneo ya viwanda.

CREDIT: Mjasiriamali hodari